Praten of niet praten,
woorden kunnen vinden of niet.
In cliché's praten of zwijgen is het dilemma als een ramp je treft.
Het verlies van je kind bijvoorbeeld.
Woorden van anderen zijn niet genoeg, je moet je eigen taal geven aan wat je overkomt.
Deze week las ik 'Uit de tijd vallen' van David Grossman. Hij schreef het boek nadat zijn zoon Uri in 2006 omkwam in de Libanonoorlog.
In 'Uit de tijd' vallen gaan ouders die hun kind verloren hebben op zoek naar ‘daar’, de plek waar hun kind zich nu (misschien) bevinden.
De aanleiding was de preek van zondag; het verlies dat zijn naamgenoot koning David en Batseba die hun zoon verliezen dragen moeten.
Grossmans boek gaat over de pijnlijke poging stem te geven aan dat waarvan we zeggen dat er geen woorden voor zijn. Hij zegt: Ik moest stem geven, ervaringen in woorden weer geven. Woorden van anderen volstaan niet.
En: als je de reis naar 'daar' niet maakt, niet probeert te begrijpen wat er is gebeurd en onder ogen te zien dat er een ‘daar’ is, dan kun je niet leven. Alsof je naakt staat ten overstaan van wat er gebeurd is.
De vorm die Grossman kiest is bijzonder: poëtisch proza, toneellibretto. Het is geen roman, geen fictie. Het is werkelijkheid die zoekt naar taal, naar vorm.
En de vraag: Kan dat? Kunnen woorden troosten, helpt een verhaal?
Het lukt hem uiteindelijk om de juiste woorden voor te vinden, maar de prijs die hij betaalt is hoog. Met het afronden van zijn verhaal, het beëindigen van zijn herinneringswerk, is hij zijn zoon definitief kwijt.
'Uit de tijd vallen' laat zowel de ontroostbaarheid over het verlies zien en de onmogelijke mogelijkheid dat verhaal te scheppen en te vertellen. Je bent buitenstaander (verteller) en lot-geval tegelijk. En hoe moeilijk het is elkaars taal te verstaan, ook als je hetzelfde meemaakt. Rouw als schavot van heimwee en verlangen.
Grossman biedt verrassende gedachten en inzichten: de dynamiek van rouw, die tegelijk eenzaam maakt en je uit die eenzaamheid optilt; de ongekende en onvergelijkelijke intimiteit met de overleden geliefde; de zwaartekracht en de verlamming die de dood teweeg brengt die gepaard gaat met revitaliserende kracht die ervan uitgaat.
De laatste tijd zijn er verschillende vaders en moeders geweest die schreven over het uit de tijd vallen van hun kind: A.F.Th. van der Heijden, P.F. Tomése, Anna Enquist, Roek Lips. Je hebt de neiging hun benaderingen te vergelijken. Dat kan niet. Maar knap vind ik dat Grosmann niet zegt dat elk verlies uniek is, maar dat het raakt aan ervaringen van verlies die we allemaal hebben.
Ik heb het boek nog niet uit. Het is ook geen boek om uit te lezen. Ik loop nog mee in de stoet van mensen die achter de vader aanloopt. Ik ben een buitenstaander, deel niet in deze verlieservaringen. De andere volgelingen gaan dezelfde weg van verlies en verdriet. Biedt dat troost? Een verdienste van een goed verhaal is dat het troost kan bieden op momenten die te groot zijn voor ons.
Ik ben benieuwd of het bij andere meelopers dat doet.
Een prachtig interview met de auteur over zijn boek "Uit de tijd vallen" http://www.youtube.com/watch?v=XSnQgsH3xUI
Reacties