Filmmaker Bernard Bussemaker over de filmkring ‘Goed bekeken’.
Bernard Bussemaker is filmmaker. Hij was filmdocent, maakt graag korte films en leidt een filmkring. Wat maakt samen naar films kijken zo bijzonder en waardevol?
Beeld fascineert mij. Want het ís de werkelijkheid, een mechanische weergave van de werkelijkheid. Maar ín dat beeld zie je veel meer. Namelijk de manier waarop die werkelijkheid kan worden vormgeven door cameravoering en licht, door de montage en toevoeging van geluid. Een film transformeert daardoor van een venster waardoor je naar de wereld kijkt in een kunstwerk, dat ideeën en emoties presenteert.
Als 15-jarige bezocht ik in Groningen de studentenbioscoop Studio en daar werd ik gegrepen door de films van de Italiaanse meesters Michelangelo Antonioni en Federico Fellini en de Franse filmers van de Nouvelle Vague. Het was alsof ik een andere wereld instapte. En dat is altijd zo gebleven.
Samen
Net als bij kerkdiensten vind ik het sociale aspect rondom film heel erg belangrijk. Het maken van een film is een collectief proces. Acteurs geven hun belichaming van de personages, een cameraman denkt volop mee over de visuele stijl van de film en de componist probeert de dramatische ontwikkeling van het verhaal te vangen in muziek. Ook het bekijken van een film zie ik het liefst als een collectieve ervaring. Het is de film-plus. Dat is zo mooi op filmfestivals, dat er een nagesprek is met de regisseur en het publiek. Regisseurs beseffen ook dat de film niet meer ‘van hun’ is als ie wordt vertoond. Het publiek legt als het ware een ster van interpretaties rond de film, die samen een beeld geven van wat de film oproept en ‘dus’ betekent. Dat merken we ook in onze filmkring: iedereen wordt door eigen waarnemingen geraakt. Er zo groeit de film uit tot een veelzijdige ervaring.
Films die hoop scheppen
In de filmkring draaien we ‘kwaliteitsfilms’, films die niet alleen beogen te entertainen zoals veel Hollywoodfilms, maar waarin filmmakers met filmische middelen een eigen kijk op de werkelijkheid willen weergeven. Het geloof speelt hierin meestal niet expliciet een rol. De films weerspiegelen de hedendaagse cultuur waarin het geloof vaak ook niet wordt benoemd. Maar er zijn wel menselijke waarden in onze cultuur die filmmakers als bakens van hoop tegenover alle negatieve ontwikkelingen zetten.
We zien dat bijvoorbeeld in de film Sorry we missed you van Ken Loach. Een gezin komt zwaar onder druk te staan door de stress waaronder de ouders werken in de pakketbezorging en de thuiszorg. Maar als de moeilijkheden toenemen zien we ook de warmte terugkeren in de onderlinge relaties.
Die hoopvolle kant zoeken we steeds in de films die we selecteren. We vragen ons dan af of de film ook ‘redeeming’ (bevrijdend, verlossend) kan zijn. De nabespreking biedt gelegenheid om dit uit te werken en te verbinden met onze eigen geloofsachtergrond.
Menselijk: herkenbaar en kwetsbaar
Films zijn naar mijn mening bij uitstek geschikt om het menselijk bedrijf als een soort ‘goddelijke komedie’ te laten zien. We willen graag goed zijn en goed doen, maar het komt er lang niet altijd uit, omdat we gevangen zitten in tegenstrijdige gevoelens. Dat onbeholpene in onze benadering van anderen, vind ik ontroerend om te zien. En toch kunnen we mooie dingen tot stand brengen, alleen meestal niet vanuit een in beton gegoten heldendom. Omstandigheden creëren vaak een opening, waarin het goede ons ‘toevalt’. Films waarin dat gebeurt hoeven niet perse een christelijke achtergrond te hebben, maar je zou dit wel als een metafoor van het begrip ‘genade’ kunnen benoemen.
Dat thema wil ik ook in mijn eigen films graag behandelen, toegespitst op vooroordelen. Die beletten je ook om een ander de ruimte te geven. En ook hier kunnen omstandigheden een luikje openen, zodat onze vooroordelen kunnen smelten.
Film en geloof
Natuurlijk vertonen we graag films, waarin het christelijk geloof een belangrijke rol speelt in het verhaal. Maar dat moet dan wel overtuigend zijn. Niet op de Amerikaanse manier van ‘door het geloof komt alles goed’. Dat levert al snel kunstmatige verhalen en personages op.
Een mooi voorbeeld is de film Des Hommes et des Dieux van Xavier Beauvois. Hierin wordt een waargebeurde geschiedenis uitgebeeld, over een groep monniken die vanuit een klooster in Algerije dienstbaar is aan de plaatselijke moslimbevolking. Als extremisten met aanslagen de bevolking doen opschrikken, wordt hen geadviseerd weer naar Frankrijk terug te keren. Aanvankelijk verdeeld door angst en twijfel, besluiten ze toch hun roeping trouw te blijven en de mensen om hen heen niet in de steek te laten. Een film dus met een christelijke inhoud, die niettemin de Gouden Palm op het filmfestival in Cannes verwierf.
Een manier om kerk te zijn
De filmkring ‘Goed bekeken’ bestaat sinds 1997 als kring van de kerkelijke gemeente De Hoeksteen in Schothorst. Het was een idee van dominee Jan Wolswinkel. Hij zocht naast de gesprekskringen in de gemeente naar alternatieve mogelijkheden van gemeente zijn. Tegelijk wilde hij graag gemeenteleden aanspreken om hun eigen ‘gaven’ binnen de gemeente te benutten. Zo ontstond er naast een wandelkring ook een filmkring. En deze opzet bleek in goeie aarde te vallen binnen de gemeente.
We komen sindsdien zo’n zes maal per jaar op een vrijdagavond bij elkaar met tussen de 20 en 30 deelnemers. We redden dit nog net in een grote huiskamer, waarin we de film met een beamer groot laten zien. De avond is opgebouwd uit een korte inleiding om wat achtergrond te geven, dan de vertoning zelf en tenslotte een uitgebreid nagesprek in een kring. We kiezen ook steeds films die belangrijke levensthema’s onderzoeken, zonder het laatste woord hierover te zeggen. Dus films die uitnodigen tot een gesprek.
De selectie van deze films en de organisatie van de vertoningen, doen we met een vijftal filmliefhebbers. We maken een jaarkeuze van 6 films uit alles wat we gezien hebben of zouden willen zien. Regelmatig sluiten we het seizoen af met een speciale vertoning in het theater De Lieve Vrouw.
Schoonheid troost
We merken dat zowel de films als het gesprek door de deelnemers erg gewaardeerd worden. Lang niet iedereen komt in het filmtheater en op deze manier kunnen ze wel kennismaken met de goede films. Onze gesprekken hierover blijken iets wezenlijks aan de filmervaring toe te voegen. Het is een collectieve ervaring van een kunstwerk en de verwerking daarvan. Daarmee is het tegelijk een eigentijdse vorm van kerkzijn. Een filmervaring maakt je open, en het gesprek dat hierop volgt doet je de ander beter kennen en zo bouw je mee aan de gemeenschap die een kerk wil zijn.
In deze periode van Lock down kan de filmkring jammer genoeg niet samen komen. Bernard kijkt wel films met enkele vrienden via Picl.nl, een streamingsdienst van de Nederlandse filmhuizen. Ieder kijkt de film in eigen huis en na afloop volgt een uitgebreid nagesprek via de telefoon. En ook hier blijkt de filmervaring een vruchtbare bodem te zijn. En valt er in films met een ‘zware’ thematiek toch veel te genieten.
Ook bij film past de uitspraak die voor kunst in het algemeen gebezigd wordt: ‘schoonheid troost’.
Martin Snaterse
---
Er zijn diverse filmkringen in de stad. Kijk op voor het aanbod op https://zindex033.nl.
Contactinformatie filmkringen:
- 'Goed bekeken', De Hoeksteen, Schothorst: vraag meer informatie
- De Inham, Hoogland: vraag meer informatie
- St. Martinuskerk, Hoogland: vraag meer informatie
Via https://hetfilmgesprek.nl wordt ondersteuning geboden bij het starten van filmgesprekskringen.
[Een sterk ingekorte versie van dit gesprek werd gepubliceerd in De Stad Amersfoort, 3-3-2021]
Reacties