Ze kreeg een prachtige tentoonstelling in het Catharijneconvent (loopt nog tot 9 januari volgend jaar). Deze laat een caleidoscopisch beeld zien van een vrouw om wie veel mythevorming heeft plaats gevonden.
Vandaag, 22 juli, is haar dag. In 2016 heeft Paus Franciscus haar naamdag op de RK liturgische kalender gepromoveerd van ‘gedachtenis’ naar ‘feest’.
Al vroeg in de kerkgeschiedenis (Hippolytus van Rome, ca.170 - ca. 235) stond ze te boek als ‘de apostel van de apostelen'. Deze eretitel nam kerkleraar Thomas van Aquino (dertiende eeuw) over.
Dat klinkt behoorlijk positief maar heeft een bedenkelijke achtergrond. Van kuise 'apostel voor de apostelen' werd ze al in de derde eeuw gedegradeerd tot 'boetvaardige prostituee'. Een hardnekkige misverstand dat ook in de populaire beleving en verbeelding dominant bleef. Denk alleen maar aan het beeld dat van haar geschetst wordt in verfilmingen als Jesus Chris Superstar en The last temptation of the Christ.
Van de eerste ooggetuige van de opstanding (zie de evangeliën van Marcus, Matteus en Johannes), eerste apostel en belangrijke volgelinge van Jezus werd zij misvormd door de patriarchale institutionalisering die in de kerk plaatsvond. Dat leidde tot een ernstige vertekening van deze vrouwelijke volgeling van Jezus. Zelfs in kringen van feministische theologen en romanciers waar ze als symbool geldt van (opnieuw) seksuele emancipatie.
Zoals met veel bijbelse figuren, creëert elke tijd haar eigen Maria van Magdala. De devote Maria, de ingewijde vertrouwelinge, de bekeerde zondares, de geliefde en partner van Jezus, de krachtige, zelfstandige vrouw. In de traditie zijn allerlei lagen over haar heen geschilderd. Dominant daarin werd die van zondares, de prostituee, vaak op een negatief ingekleurde wijze met seksualiteit geassocieerd.
Eeuwenlang werd Maria Magdalena afgeschilderd als een bekeerde prostituee. Dat beeld ontstond in de 6de eeuw, toen drie passages uit het Nieuwe Testament over drie verschillende vrouwen ten onrechte werden geplakt op de ene persoon van de vrouw uit Magdala. De Maria Magdalena uit Lucas 8, de berouwvolle prostituee die in Lucas 7 Jezus' voeten zalft in het huis van Simon de Farizeeër en Maria van Bethanië, zuster van Lazarus, die in Johannes 12 dezelfde handeling verricht, smolten in de Westerse traditie sinds paus Gregorius de Grote (590-604) tot één persoon samen: Maria Magdalena, de bekeerde hoer. Soms heeft men ook de overspelige vrouw uit Johannes 8 ('wie van u zonder zonde is, mag de eerste steen gooien',)met de persoon van Maria Magdalena geïdentificeerd). Maria Magdalena werd gedegradeerd tot symbool van overwonnen seksualiteit en vrouwelijke onderdanigheid.
Het misverstand van het samenvoegen van verschillende personen werd rechtgezet door het Tweede Vaticaanse Concilie in 1969. Maria Magdalena werd weer gezien als prominente volgelinge van Jezus. Is dat een eerste stap om de eeuwenlange klerikale, discriminerende kijk op vrouwen om te buigen? En wat dat betreft is er ook in protestantse kringen nog een boel werk aan de winkel. De recente uitingen over seksisme in mijn eigen kerk, zijn ronduit schokkend.
De tentoonstelling in het Catharijneconvent is een belevenis. Leerzaam, want het helpt om met minder oordeel haar zelf aan het woord te laten. Het toont Maria in al die facetten. En zonder een keus te maken. Ik was dan ook blij dat de muntjes waarmee je een stem kon uitbrengen aan het einde van de tentoonstelling op waren.
Liever mediteerde ik nog bij de slotafbeelding waarop een a-typische portret van Maria je vragend aankijkt.
Alfred Stevens, Maria Magdalena, 1887, Museum voor Schone Kunsten, Gent.
Uitnodigend, zonder haar geheim te openbaren, vraagt ze me naar mijn liefde, mijn weg, met anderen, met de Eeuwige, met mijzelf, het stille geheim dat ik in me draag.
---
Maria Magdalena. De tentoonstelling, t/m 9 januari 2022 in Museum Catharijneconvent, Utrecht
Reacties